Landschap als verbindend begrip
Polarisatie is hét trefwoord van deze tijd. Je kunt polarisatie opvatten als het zichtbaar maken van maatschappelijke tegenstellingen, zodat ze niet verborgen blijven en er expliciet keuzes kunnen worden gemaakt. In die zin vormt polarisatie de kern van politiek, leren invloedrijke politiek filosofen ons. Maar polarisatie kan ook ontsporen: dan verandert zij in een tegenstelling waarin vijandschap een doel op zich wordt.
Ik vroeg me af in hoeverre landschap en polarisatie iets met elkaar te maken hebben. Laten we dit nummer van Landschap eens als uitgangspunt nemen. In mijn essay over landschap als taal beschouw ik landschap als een geheel van tekens; vanuit dat perspectief bestaat er zeker een verband. Ook andere bijdragen in dit nummer zijn te lezen als manieren om op verschillende manieren met tegenstellingen om te gaan: via natuurinclusieve landbouw, het vastleggen van een basiskwaliteit natuur, of het actualiseren van oude greppelsystemen. Of zulke initiatieven polariserend of juist depolariserend zullen werken weten we niet, maar het zijn in ieder geval pogingen om tegenstellingen vanuit de inhoud te benaderen.
Ik moet ook denken aan pogingen om het landschapsontwerp in te zetten als gespreksmiddel. Een ontwerp is een krachtig middel om over abstracte tegenstellingen concreet te praten. Het is een vorm die niet per se tot consensus leidt, maar soms wel tot verrassende uitkomsten. Praten over landschap blijkt daarbij soms minder polariserend dan praten over natuur, of over het gebruik van land voor de energietransitie. In die zin fungeert het landschap als verbindende factor.
Ik denk ook aan de opkomst van het vakgebied landschapsecologie. Dit ontstond vanuit de behoefte om breed en integraal naar gebiedsontwikkelingen te kijken, niet alleen om samenhangen te ontdekken, maar ook vanuit de belofte dat deze manier van onderzoek zou leiden tot nieuwe handelingsperspectieven. Een voorbeeld hiervan is het Globaal Ecologisch Model dat werd gebruikt door de toenmalige Rijksplanologische Dienst – die inmiddels helaas is opgeheven.
Dit landschapecologisch ideaal, als ik het zo mag noemen, wordt nog steeds gedragen door IALE, de International Association for Landscape Ecology. Het belang van landschapsecologie kwam ook breed aan de orde in ons derde nummer van 2023. Het is dan ook heel mooi dat ons redactielid Theo van der Sluis is gekozen als ‘president’ van IALE Europe.
WIM DE HAAS, HOOFDREDACTEUR