Landschap als strategie
Sinds ik hoofdredacteur van dit tijdschrift ben word ik regelmatig aangesproken over het begrip landschap. Vaak gaat dit samen met een mening over het soort artikelen dat geplaatst zou moeten worden. Sommigen vragen meer aandacht voor het landschap als fysiek-ecologisch systeem, terwijl anderen pleiten voor artikelen over landschap als sociaal-ecologisch of als subjectief systeem.
Maar landschap kun je ook programmatisch opvatten, als normatief geladen concept dat aangeeft hoe je iets wilt aanpakken. Als strategie, om dat woord maar eens te gebruiken. Dat is een benadering van landschap die niet alleen wat minder aandacht krijgt, maar ook ingewikkelder is. Op het gevaar af dat ik met vage procestaal of tegeltjeswijsheden kom, noem ik drie aspecten die samen het landschap tot strategie maken.
Allereerst gaat landschap als strategie over samenhang en integratie. Landschap dwingt in principe tot het in samenhang benaderen van alle krachten die ruimtelijk op elkaar inspelen. We hebben het dan zowel over eerste als over tweede orde-samenhangen. Iedereen is voorstander van een dergelijke integrale benadering, maar in de praktijk komt er vaak niets van terecht.
Het tweede aspect van landschap als strategie is de noodzaak van een brede blik. Bij elke ingreep moet breder gekeken worden dan het schaalniveau waarop de ingreep wordt gedaan. Daarbij moet de schaal van analyse zowel groter als kleiner zijn dan de schaal van actie. Helaas wordt bij de ene ingreep alleen een schaalniveau lager gekeken en bij een andere ingreep alleen een schaalniveau hoger.
Breder kijken heeft overigens niet alleen betrekking op de ruimtelijke schaal maar ook op de tijdschaal. Een actieplan voor tien jaar moet niet alleen veel verder vooruitkijken, maar op zijn minst even ver terugkijken. In dit nummer bespreken we het boek ‘Natuuramnesie’, over het belang van historisch bewustzijn bij ingrepen in het landschap.
Dan het derde aspect: landschap is ook – en altijd – de ervaren ruimte. Het landschap speelt een rol bij het zich thuis voelen, bij identiteit. Dit gaat niet per se over mooie landschappen, ook lelijke landschappen kunnen na verloop van tijd bijdragen aan een gevoel van identiteit. Betrokkenheid bij de eigen omgeving kan zelfs een aangrijpingspunt zijn om partijen bij elkaar te brengen.
Deze drie aspecten zijn zeker niet nieuw. Ik kom ze in veel beschouwingen en activiteiten tegen. Onder meer in dit nummer in het interview met Berno Strootman. Hij heeft zich als Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving sterk gemaakt voor landschapsinclusieve landbouw.
Landschapsinclusief, een gecompliceerd woord, maar het geeft goed aan wat de kern is van het inzetten van landschap als strategie.