Integraliteit en samenhang, dat is waar landschap over gaat. Het is ook waar we naar snakken, in een tijd waarin alle opgaven worden vertaald in crises – de stikstofcrisis, de klimaatcrisis, de brandstofcrisis, de watercrisis, noem maar op. Dit nummer van LANDSCHAP laat opnieuw zien dat al deze crises zich manifesteren in het landschap én dat een landschapsinclusieve blik belangrijk is bij het oplossen ervan.

Het landschap als integrerend kader is het uitgangspunt van het eerste artikel van Brongers et al., waarin, vanuit het perspectief van de Friese natuur- en landschapsbescherming een toekomstvisie voor de provincie Friesland wordt gegeven op de ontwikkeling van natuur en landbouw. Deze visie moet dienen als basis voor nadere keuzes. En dat is hard nodig, want de opgaven zijn groot en niet alles kan overal.
Maar hoe kom je tot een integrale visie? In het artikel van Cormont et al. wordt beschreven hoe interactieve modelontwikkeling gebruikt kan worden om gezamenlijk scenario’s te ontwikkelen. Het gezamenlijk opbouwen van zo’n model brengt verschillende soorten kennis bij elkaar en kan zo ook bijdragen aan het overbruggen van tegenstellingen, wat de methode extra aantrekkelijk maakt.
Voor het realiseren van visies hebben we beleids- en uitvoeringsinstrumenten nodig. Het essay van Leltz et al. gaat in op een specifiek instrument: nationale parken. Het is een pleidooi voor een ‘Nationaal Park 3.0’, waarin niet alleen natuur centraal staat maar ook unieke en waardevolle combinaties van mens en natuur. Het concept doet een beetje denken aan de Landschapsparken uit een van de drie Groene Nota’s – wie kent ze nog? – uit de jaren ‘70 van de vorige eeuw.
En dan volgen concrete maatregelen. Het vernatten van gebieden is een machtig middel dat bijdraagt aan de oplossing van meerdere crises. Vernattingsmaatregelen zijn dan ook onderdeel van veel gebiedsontwikkelingsvisies. Maar het is nog niet duidelijk wat vernatting voor gevolgen heeft. Het artikel van Possen et al. beschrijft een omvangrijk onderzoek naar beschikbare kennis, wat uitmondt in het identificeren van een drietal sleutelfactoren voor het succes van vernattingsmaatregelen.
In feite komen in dit nummer van LANDSCHAP alle aspecten van de zorg voor het landschap terug: visies, methoden,
instrumenten en maatregelen.

Nog een laatste punt. Ik wil Jos Dekker hartelijk danken voor al het werk dat hij, met enorme inzet, voor het tijdschrift
LANDSCHAP heeft verzet. Als nieuwe hoofdredacteur treed ik in zijn voetsporen. Ik hoop dat wij de komende jaren kunnen blijven voldoen aan de standaard die hij heeft gezet.